Có cần học vẽ bút chì – vẽ tượng để trở thành hoạ sĩ chuyên nghiệp?

Từ nhiều năm nay, trong cộng đồng mỹ thuật Việt Nam vẫn tồn tại một “luật bất thành văn”: muốn đi xa trên con đường hội họa, bạn phải bắt đầu bằng vẽ bút chì, rồi ngồi hàng giờ trước những bức tượng thạch cao để rèn mắt, rèn tay. Vẽ tượng (cast drawing) dần trở thành một biểu tượng của đào tạo mỹ thuật hàn lâm – giống như chiếc chìa khóa bắt buộc để bước vào thế giới nghệ sĩ.

Nhiều bạn hỏi mình là điều này có thật sự bắt buộc không? Hay đó chỉ là truyền thống trong một số nền giáo dục? Bài viết này sẽ so sánh cách đào tạo mỹ thuật ở Việt Nam và trên thế giới, để xem thực tế như thế nào.

Gốc rễ của chuyện “vẽ tượng”

Ở Việt Nam, kỳ thi vào các trường mỹ thuật thường gắn liền với bài vẽ tượng thạch cao. Đây là cách rèn luyện truyền thống, giúp sinh viên nắm chắc về khối, ánh sáng, tỉ lệ và sắc độ. Người ta tin rằng chỉ khi vượt qua giai đoạn “làm bạn với tượng”, người học mới có đủ nền tảng để tiến sâu vào hội họa. Chính điều này khiến nhiều thế hệ họa sĩ cảm thấy vẽ tượng là con đường duy nhất để trở thành chuyên nghiệp.

Điều thú vị là Việt Nam không hề đơn độc. Trung Quốc cũng có hệ thống luyện thi mỹ thuật rất khắc nghiệt, trong đó cast drawing – vẽ tượng thạch cao – là “môn bắt buộc” cho mọi sĩ tử. Hình ảnh những phòng thi rộng lớn, nơi hàng trăm thí sinh cùng ngồi vẽ một bức tượng plaster, đã trở thành quen thuộc ở các trường mỹ thuật hàng đầu của Trung Quốc. Tại Nga và nhiều nước Đông Âu, nơi truyền thống hàn lâm còn mạnh, sinh viên cũng phải trải qua những bài tập tương tự trước khi được phép sáng tác tự do.

Thực ra, gốc rễ của cách tiếp cận này bắt nguồn từ châu Âu thế kỷ 17–19. Các Học viện Mỹ thuật (Academy of Fine Arts) xem cast drawing là bước đầu tiên và quan trọng nhất, vì tượng thạch cao mô phỏng các tác phẩm điêu khắc Hi Lạp – La Mã, vốn được coi là chuẩn mực của cái đẹp. Vẽ tượng cũng dễ kiểm soát ánh sáng và tỉ lệ hơn so với vẽ người mẫu thật, giúp học viên rèn tính kỷ luật và sự chính xác – những phẩm chất được coi là cốt lõi của nghệ thuật hàn lâm.

Tuy nhiên, phương pháp này cũng có hai mặt. Ưu điểm là nó giúp người học xây dựng nền tảng kỹ thuật vững chắc, khả năng quan sát và phân tích khối rất tốt. Nhưng nhược điểm là nếu bám mãi vào tượng, sinh viên dễ bị rập khuôn, thiếu tự do sáng tạo, và coi nghệ thuật chỉ đơn giản là “vẽ cho giống”. Chính vì thế, trong nhiều chương trình đào tạo hiện đại ở Mỹ, châu Âu và cả châu Á, cast drawing chỉ còn được xem là một công cụ hỗ trợ, chứ không còn là “cửa ải bắt buộc” để trở thành họa sĩ.

Hệ thống đào tạo ở châu Âu và Mỹ

Nếu nhìn sang phương Tây, bức tranh lại khác hẳn. Ở Mỹ và châu Âu, sinh viên được học đa chất liệu từ rất sớm: than, mực, màu nước, acrylic, digital… Quan trọng nhất trong tuyển sinh không phải là một bài vẽ tượng hoàn hảo mà là portfolio thể hiện tư duy và phong cách riêng.

Nhiều trường nghệ thuật danh tiếng như Central Saint Martins (Anh) hay Parsons (Mỹ) đề cao sự sáng tạo, khuyến khích sinh viên thử nghiệm ý tưởng, thậm chí phá bỏ lối vẽ hàn lâm. Vẽ tượng vẫn tồn tại, nhưng chỉ như một lựa chọn bổ trợ, chứ không phải “cửa ải” bắt buộc.

Nhật Bản và Hàn Quốc

Tại Nhật Bản và Hàn Quốc, nơi công nghiệp game, animation và manga phát triển mạnh, vẽ tượng có mặt trong chương trình học nhưng không phải trọng tâm. Sinh viên thường tập trung nhiều hơn vào life drawing (vẽ người thật), ký họa nhanh và digital painting. Kỹ năng quan sát thực tế và xử lý nhanh trong sketchbook được đánh giá cao, vì đây là những công cụ thiết yếu để bước vào ngành công nghiệp sáng tạo.

Những họa sĩ thành công ngoài “con đường tượng thạch cao”

Lịch sử mỹ thuật đã cho thấy, không phải ai thành công cũng đi qua cánh cổng vẽ tượng hay học viện hàn lâm. Leonardo da Vinci, chẳng hạn, chưa từng học trong một trường mỹ thuật chính quy. Ông lớn lên trong thời kỳ mà các học viện chưa tồn tại, và chỉ học việc trong xưởng của Andrea del Verrocchio ở Florence. Ở đó, Leonardo vừa học pha màu, chạm khắc, vừa nghiên cứu giải phẫu và quan sát thiên nhiên. Chính cách học đa ngành, không gói gọn trong tượng thạch cao, đã tạo nên một thiên tài vừa là họa sĩ, vừa là nhà khoa học, vừa là kỹ sư.

Đến thế kỷ 19, nhóm họa sĩ Ấn tượng như Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir hay Edgar Degas đều được đào tạo trong môi trường hàn lâm, có trải qua vẽ tượng. Nhưng rồi họ chọn cách nổi loạn: rời studio, mang giá vẽ ra ngoài trời, vẽ ánh sáng thật, màu sắc thật. Chính việc dám thoát khỏi lối học tượng kinh điển đã giúp họ khai sinh một trào lưu mới làm thay đổi lịch sử hội họa thế giới.

Trong thời hiện đại, nhiều họa sĩ minh họa, digital artist hay concept artist nổi tiếng quốc tế cũng đi lên từ con đường tự học, không trải qua đào tạo hàn lâm truyền thống. Họ khai thác internet, học qua workshop, thử nghiệm trực tiếp trên iPad hay sketchbook, rồi phát triển phong cách riêng. Thành công của họ là minh chứng rõ ràng rằng: năng lực sáng tạo và sự kiên trì quan trọng hơn việc bạn có từng vẽ tượng thạch cao hay không.

Quan điểm của Picassia

Vậy rốt cuộc, có cần học vẽ tượng mới trở thành họa sĩ chuyên nghiệp? Câu trả lời là: có thể có ích, nhưng không bắt buộc. Vẽ tượng giống như học nốt nhạc cơ bản, giúp bạn vững vàng hơn. Nhưng nghệ thuật không chỉ được tạo ra từ khuôn mẫu hàn lâm, mà còn từ cảm xúc, câu chuyện cá nhân và sự kiên trì.

Ở Picassia, chúng mình tin rằng nghệ thuật không có một con đường đúng duy nhất. Mỗi người sẽ tìm thấy lối đi phù hợp nhất với mình – có thể bắt đầu từ bút chì, màu nước, gouache, hay đơn giản chỉ là vài nét nguệch ngoạc đầu tiên. Điều quan trọng là bạn sống với niềm đam mê ấy, để nghệ thuật trở thành một phần tự nhiên trong cuộc đời mình. Và Picassia luôn ở đây để đồng hành cùng bạn trên hành trình đó. 🎨✨